ျမန္မာျပည္, မရမ္းကုန္း, ဦးေသာင္းညြန္႔ (ေယာဂီ)၏ ေလွ်ာက္ထားေသာ ေမးခြန္းမ်ားမွာ—
သာသနာငါးေထာင္၊ က်မ္းကုိးေဆာင္၊ သိေအာင္ ၫႊန္းပါဘုရား။
ေမး။ ။ (က) အရွင္ဘုရား, ဘုရားသာသနာ ငါးေထာင္ရွိသည္၊ ထုိစကားသည္ ဘုရားေဟာ ျဖစ္ပါသလားဘုရား?
သာသနာငါးေထာင္၊ က်မ္းေစာင္ေစာင္၊ ထုတ္ေဆာင္ျပပါမည္။
ေျဖ။ ။ (က) ဘုရားသာသနာ ငါးေထာင္ႏွင့္ပတ္သက္၍ ဘုရားေဟာ တုိက္႐ုိက္ မလာရွိေသာ္လည္း ရွင္အာနႏၵာမေထရ္က မိေထြးေတာ္ ေဂါတမီ ရဟန္းျပဳခြင့္ရရန္ ေလွ်ာက္ထားရာတြင္ ဘုရားရွင္က “အာနႏၵာ, လယ္သမားသည္ တစ္ဖက္ဆည္ကန္ႀကီး၌ ႀကိဳတင္၍ ႀကီးစြာေသာ ကန္သင္းကန္ေဘာင္တုိ႔ကုိ ဆည္ဖုိ႔ဖြဲ႔ယွက္ ခုိင္လုံစြာ ျပဳလုပ္ခဲ့ျခင္းရွိပါမူ ေရတုိ႔သည္ မယုိမထြက္ အလုိရွိတုိင္း ရွည္ၾကာေလးျမင့္ေသာကာလပတ္လုံး သုံးေဆာင္ရသကဲ့သုိ႔ထုိ႔အတူ ငါဘုရားသည္ မဆြကပင္ ႀကိဳတင္လ်က္ ဘိကၡဳနီတုိ႔အား ဂ႐ုဓမ္ ရွစ္ပါးကုိ အသက္ထက္ဆုံး ေစာင့္ေရွာက္ေစျခင္းငွါ ပညတ္ေတာ္မူရကား ငါဘုရား၏ပညတ္ေတာ္တည္းဟူေသာ ဓမၼဝိနယ သဒၶမၼ (သာသနာ)သည္ အႏွစ္တစ္ေထာင္ တည္လတံ့ဟု—
“ေသယ်ထာပိ အာနႏၵ ပုရိေသာ မဟေတာ တဠာကႆ ပဋိကေစၥဝ အာဠႎ ဗေႏၶယ် ယာဝေဒဝ ဥဒကႆ အနတိကၠမနာယ၊ ဧဝေမဝ ေခါ အာနႏၵ မယာ ပဋိကေစၥဝ ဘိကၡဳနီနံ အ႒ ဂ႐ုဓမၼာ ပညတၱာ ယာဝဇီဝံ အနတိကၠမနီယာ”တိ။ (စူဠဝဂၢပါဠိ၊ ဘိကၡဳနိကၡႏၶက၊ ၄၄၇။)
[အာနႏၵ- အာနႏၵာ၊ ေသယ်ထာပိ- ဥပမာပုံဆုိ ဘယ္လုိနည္းဟူမူကား၊ ပုရိေသာ- သည္၊ မဟေတာ-ႀကီးစြာေသာ၊ တဠာကႆ- တစ္ဖက္ဆည္ကန္၏၊ အာဠႎ- ကန္ေဘာင္ကန္႐ုိးကုိ၊ ဥဒကႆ- ေရ၏၊ ယာဝ အနတိကၠမနာယ ဧဝ- မေက်ာ္လြန္ႏုိင္ျခင္း တုိင္ေအာင္ေသာ အက်ဳိးငွါသာ၊ ပဋိကေစၥဝ- ေစာေစာကပင္၊ ဗေႏၶယ် ေသယ်ထာပိ- ဖြဲ႔ရာသကဲ့သုိ႔၊ အာနႏၵ- အာနႏၵာ၊ ဧဝေမဝ- ဤအတူသာလွ်င္၊ မယာ- ငါသည္၊ ပဋိကေစၥဝ- ႀကဳိတင္၍သာလွ်င္၊ ဘိကၡဳနီနံ- တုိ႔အား၊ အ႒ ဂ႐ုဓမၼာ- ဂ႐ုဓမ္တရား ရွစ္ပါးတုိ႔ကုိ၊ ပညတၱာ- ပညတ္အပ္ကုန္ၿပီ၊ ယာဝဇီဝံ- အသက္ထက္ဆုံး၊ အနတိကၠမနီယာ- မလြန္က်ဴးအပ္, မလြန္က်ဴးထုိက္ကုန္၊ ဣတိ- ဤသုိ႔ မိန္႔ေတာ္မူၿပီ။]
မဟေတာ တဠာကႆ ပဋိကေစၥဝ အာဠိႏၲိ ဣမိနာ ပန ဧတမတၳံ ဒေႆတိ— ယထာ မဟေတာ တဠာကႆ အာဠိယာ အဗဒၶါယပိ ကိဥၥိ ဥဒကံ တိေ႒ယ်၊ ပဌမေမဝ ဗဒၶါယ ပန ယံ အဗဒၶပစၥယာ န တိေ႒ယ်၊ တမၸိ တိေ႒ယ်၊ ဧဝေမဝ ေယ ဣေမ အႏုပၸေႏၷ ဝတၳဳသၼႎ ပဋိကေစၥဝ အဝီတိကၠမနတၳာယ ဂ႐ုဓမၼာ ပညတၱာ၊ ေတသု အပညေတၱသုပိ မာတုဂါမႆ ပဗၺဇိတတၱာ ပေဥၥဝ ဝႆသတာနိ သဒၶေမၼာ တိေ႒ယ်။ ပဋိကေစၥဝ ပညတၱတၱာ ပန အပရာနိပိ ပဥၥဝႆသတာနိ ဌႆတီတိ ဧဝံ ပဌမံ ဝုတၱံ ဝႆသဟႆေမဝ ဌႆတီတိ။ (စူဠဝဂၢအ႒ကထာ၊ ဘိကၡဳနိကၡႏၾၶြက၊ ၁၂၇။)
[ ပန- ဆက္ဦးအံ့၊ မဟေတာ တဠာကႆ ပဋိကေစၥဝ အာဠိႏၲိ ဣမိနာ- မဟေတာ တဠာကႆ ပဋိကေစၥဝ အာဠႎ ဟူေသာ ဤပါဌ္ျဖင့္၊ ဧတမတၳံ- ဤအနက္အဓိပၸါယ္ကုိ၊ ဒေႆတိ- ျပေတာ္မူ၏၊ မဟေတာ- ႀကီးစြာေသာ၊ တဠာကႆ- တစ္ဖက္ဆည္ကန္၏၊ အာဠိယာ- ကန္ေပါင္ ကန္႐ုိးကုိ၊ အဗဒၶါယပိ- မဖြဲ႔အပ္ပါေသာ္လည္း၊ (မဖြဲ႔အပ္ေစကာမူ၊) ကိဥၥိ ဥဒကံ- အနည္းငယ္ေသာ ေရသည္၊ (ေရအနည္းငယ္သည္၊) တိေ႒ယထ ယထာ- တည္ရာသကဲ့သုိ႔၊ ပန- ဆက္ဦးအံ့၊ ပဌမေမဝ- ေစာေစာကပင္၊ (အာဠိယာ-ကုိ၊) ဗဒၶါယ-ဖြဲ႔အပ္ေသာ္၊ ယံ- အၾကင္ေရသည္၊ (အနည္းငယ္ေသာေရမွတပါး မ်ားစြာေသာေရသည္၊) အဗဒၶပစၥယာ- မဖြဲ႔ျခင္းဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္၊ န တိေ႒ယ်- မတည္ရာ၊ တမၸိ- ထုိေရသည္လည္း၊ တိေ႒ယ် ယထာ- (ေစာေစာကပင္ ကန္ေပါင္ ကန္႐ုိးကုိ ဖြဲ႔အပ္ေသာေၾကာင့္) တည္ရာသကဲ့သုိ႔၊ ဧဝေမဝ- ဤအတူသာလွ်င္၊ ဝတၳဳသၼႎ- အေၾကာင္းဝတၳဳသည္၊ အႏုပၸေႏၷ- မျဖစ္ေပၚေသးမီ၊ ပဋိကေစၥဝ- ေစာေစာကပင္၊ (ႀကိဳတင္၍၊) အဝီတိကၠမနတၳာယ- မေက်ာ္လြန္ျခင္းအက်ဳိးငွါ၊ ေယ ဣေမ ဂ႐ုဓမၼာ- အၾကင္ဂ႐ုဓမ္တုိ႔ကုိ၊ ပညတၱာ-ပညတ္ေတာ္မူအပ္ကုန္ၿပီ၊ ေတသု- ထုိဂ႐ုဓမ္တုိ႔ကုိ၊ အပညေတၱသုပိ- မပညတ္အပ္ ပါကုန္ေသာ္လည္း၊ (မပညတ္အပ္ပါကုန္မူကား၊) မာတုဂါမႆ- မာတုဂါမ၏၊ ပဗၺဇိတတၱာ- ရဟန္းအျဖစ္သုိ႔ ကပ္ေရာက္သည္၏အျဖစ္ေၾကာင့္၊ ပေဥၥဝ ဝႆသတာနိ- အႏွစ္ငါးရာတုိ႔ပတ္လုံးသာ၊ သဒၶေမၼာ- သူေတာ္ေကာင္း တရားသည္၊ တိေ႒ယ်-တည္ရာ၏၊ ပန- ဆက္ဦးအံ့၊ ပဋိကေစၥဝ- ေစာေစာကပင္၊ ပညတၱတၱာ- ပညတ္ေတာ္မူအပ္သည္၏အျဖစ္ေၾကာင့္၊ အပရာနိပိ- အျခားလည္း ျဖစ္ကုန္ေသာ၊ ပဥၥဝႆသတာနိ- အႏွစ္ငါးရာတုိ႔ပတ္လုံး၊ ဌႆတိ- တည္ဦးေတာ့လတံ့၊ ဣတိ ဧဝံ- ဤသုိ႔လွ်င္၊ ပဌမံ- ေရွးဦးစြာ၊ ဝုတၱံ- ေဟာေတာ္မူအပ္ေသာ၊ ဝႆသဟႆ ေမဝ- အႏွစ္တစ္ေထာင္ပတ္လုံးသာ၊ ဌႆတိ- တည္လတံ့၊ ဣတိ- ဤအနက္အဓိပၸါယ္ကုိ၊ (ဒေႆတိ- ျပေတာ္မူ၏။) (စူဠဝဂၢဘာသာဋီကာ၊ ဘိကၡဳနိကၡႏၶက အ႒ကထာ ဘာသာဋီကာ၊ ၄၃၆-၄၃၇။)]
မွတ္ခ်က္။ ။ မာတုဂါမမ်ား ရဟန္းျပဳလာသည့္အတြက္ နဂုိတည္စရာရွိေသာ အႏွစ္တစ္ေထာင္မွ တစ္ဝက္ေလ်ာ့၍ ငါးရာသာ တည္ေတာ့ရာ၏၊ သုိ႔ေသာ္ ဂ႐ုဓမ္ကုိ ႀကိဳတင္၍ ပညတ္ေတာ္မူလုိက္သည့္အတြက္ ငါးရာမေလ်ာ့ေတာ့ဘဲ “သေစ အာနႏၵ ၊ ပ ၊ ဝႆသဟႆံ သဒၶေမၼာ တိေ႒ယ် (ဝိ၊ ၄၊ ၄၄၆)”ဟု ပဌမမိန္႔ေတာ္မူအပ္ေသာ အႏွစ္တစ္ေထာင္အတုိင္းပင္ တည္ပါလိမ့္မည္- ဟု ဆုိလုိသည္။
သာသနာ ၅-ေထာင္ က်မ္းေစာင္ေစာင္
စူဠဝါအ႒ကထာႏွင့္ အဂၤုတၱဳိရ္ အ႒ကနိပါတအ႒ကထာတုိ႔လာ
သာသနာ ၅-ေထာင္
ရွင္အာနႏၵာအား ေဟာၾကားေတာမူေသာ ဘုရားရွင္၏အလုိေတာ္ကုိ သိေတာ္မူေသာ အ႒ကထာ ဆရာသည္ စူဠဝဂၢအ႒ကထာ ဘိကၡဳနိကၡႏၶကအဖြင့္၌ အႏွစ္တစ္ေထာင္ဟူသည္ (၁) ပဋိသမၻိဒါပေဘဒပတၱရဟႏၲာေခတ္ကုိသာ ရည္၍ ေဟာေတာ္မူသည္။ ထုိထက္အလြန္ (၂) သုကၡဝိႆကရဟႏၲာေခတ္ တစ္ေထာင္, (၃) အနာဂါမ္ေခတ္ တစ္ေထာင္, (၄) သကဒါဂါမ္ေခတ္ တစ္ေထာင္, (၅) ေသာတာပန္ေခတ္ တစ္ေထာင္ အားျဖင့္ သာသနာေတာ္ ငါးေထာင္ တည္လတံ့ဟု—
ဝႆသဟႆႏၲိ ေစတံ ပဋိသမၻိဒါပေဘဒပၸတၱခီဏာဝသဝေသေနဝ ဝုတၱံ။ တေတာ ပန ဥတၱရိပိ သုကၡဝိပႆကခီဏာသဝဝေသန ဝႆသဟႆံ, အနာဂါမိဝေသန ဝႆသဟႆံ, သကဒါဂါမိဝေသန ဝႆသဟႆံ, ေသာတာပႏၷဝေသန ဝႆသဟႆႏၲိ ဧဝံ ပဥၥဝႆသဟႆာနိ ပဋိေဝဓသဒြေမၼာ ဌႆတိ။ ပရိပတၱိဓေမၼာပိ တာနိေယဝ။ (စူဠဝဂၢအ႒ကထာ၊ ဘိကၡဳနိကၡႏၶက၊ ၁၂၇။)
အဂၤုတၱရနိကာယ္ အ႒ကနိပါတအ႒ကထာ ေဂါတမီဝဂ္ ေဂါတမီသုတ္အဖြင့္ (အံ ၊ ႒၊ ၃၊ ၂၃၈)၌လည္း အလားတူပင္ ဖြင့္ဆုိ၏။
ပါထိကဝဂၢအ႒ကထာလာ သာသနာ ၅-ေထာင္
ဒီဃနိကာယ္ ပါထိကဝဂၢအ႒ကထာ သမၸသာဒနီယသုတ္ သာသနာကြယ္ပုံအဖြင့္၌
(၁) ပဋိသမၻိဒါပတၱရဟႏၲာေခတ္ ႏွစ္ေပါင္း ၁ဝဝဝ၊
(၂) ဆဠာဘိညရဟႏၲာေခတ္ ႏွစ္ေပါင္း ၁ဝဝဝ၊
(၃) ေတဝိဇၨရဟႏၲာေခတ္ ႏွစ္ေပါင္း ၁ဝဝဝ၊
(၄) သုကၡဝိပႆကရဟႏၲာေခတ္ ႏွစ္ေပါင္း ၁ဝဝဝ၊
(၅) ပါတိေမာကၡရဟန္းေခတ္ ႏွစ္ေပါင္း ၁ဝဝဝ၊ ဟု ရွိ၏။
ပဋိသမၻိဒါပေတၱဟိ ဝႆသဟႆံ အ႒ာသိ။ ဆဠာဘိေညဟိ ဝႆသဟႆံ။ ေတဝိေဇၨဟိ ဝႆသဟႆံ။ သုကၡဝိပႆေကဟိ ဝႆသဟႆံ။ ပါတိေမာေကၡဟိ ဝႆသဟႆံ အ႒ာသိ။ (ဒီ၊ ႒၊ ၃၊ ၈၃။)
အဂၤုတၱဳိရ္ ဧကကနိပါတအ႒ကထာလာ သာသနာ ၅-ေထာင္
ထုိ႔ျပင္ အဂၤုတၱရနိကာယ္ ဧကကနိပါတအ႒ကထာ ဒုတိယပမာဒါဒိဝဂၢအဖြင့္၌ကား —
(၁) ပဋိသမၻိဒါပတၱရဟႏၲာေခတ္ ႏွစ္ေပါင္း ၁ဝဝဝ၊
(၂) ထုိ႔ေနာက္ ဆဠာဘိညရဟႏၲာေခတ္၊
(၃) ထုိ႔ေနာက္ ေတဝိဇၨရဟႏၲာေခတ္၊
(၄) ထုိ႔ေနာက္ သုကၡဝိပႆကရဟႏၲာေခတ္၊
(၅) ထုိ႔ေနာက္ အနာဂါမ္, သကဒါဂါမ္, ေသာတာပန္– ဟု လာရွိ၏။
ဗုဒၶါနံ ဟိ ပရိနိဗၺာနေတာ ဝႆသဟႆေမဝ ပဋိသမၻိဒါ နိဗၺေတၱတုံ သေကၠာႏၲိ၊ တေတာ ပရံ ဆ အဘိညာ၊ တေတာ တာပိ နိဗၺေတၱတုံ အသေကၠာႏၲာ တိေႆာ ဝိဇၨာ နိဗၺေတၱႏၲိ။ ဂစၧေႏၲ ဂစၧေႏၲ ကာေလ တာပိ နိဗၺေတၱတုံ အသေကၠာႏၲာ သုကၡဝိႆကာ ေဟာႏၲိ။ ဧေတေနဝ ဥပါေယန အနာဂါမိေနာ သကဒါဂါမိေနာ ေသာတာပႏၷာတိ။ (အံ၊ ႒၊ ၁၊ ၆၇။)
ပါရာဇိကက႑အ႒ကထာ ဗာဟိရနိဒါနကထာ ပဌမသဂႌတိကထာ၌လည္း—
ပဌမသံဂါယနာတင္ၿပီးဆုံးေသာကာလဝယ္ “မဟာကႆပမေထရ္သည္ ဘုရားရွင္၏ ဤသာသနာေတာ္ကုိ အႏွစ္ ၅ေထာင္ ရွည္ၾကာသည့္ကာလပတ္လုံး တည္ရွိေအာင္ စြမ္းႏုိင္သည္ကုိ ျပဳအပ္ေပၿပီ”ဟု ေကာင္းခ်ီးေပးသကဲ့ေသာအေနျဖင့္ ဤေျမႀကီးသည္ အႀကိမ္မ်ားစြာ လႈပ္ခဲ့ေလသည္-ဟု လာရွိ၏။
သဂႌတိပရိေယာသာေန စႆ “ဣဒံ မဟာကႆပေတၳေရန ဒသဗလႆ သာသနံ ပဥၥဝႆ သဟႆပရိမာဏံ ကာလံ ပဝတၱနသမတၳံ ကတ”ႏၲိ သဥၥာတပၸေမာဒါ သာဓုကာရံ ဝိယ ဒဒမာနာ အယံ မဟာပထဝီ ဥဒကပရိယႏၲံ ကတြာ အေနကပၸကာရံ ကမၸိ သကၤမၸိ သမၸကမၸိ သမၸေဝဓိ၊ အေနကာနိ စ အစၧရိယာနိ ပါတုရေဟသုႏၲိ အယံ ပဌမသဂႌတိ နာမ။ (ဝိ၊ ႒၊ ၁၊ ၂၃။)
စ- ဆက္၍ဆုိဦးအံ့၊ အႆ- ထုိဘုရားစကားေတာ္ကုိ၊ သဂႌတိပရိေယာသာေန- သံဂါယနာတင္ျခင္း၏ အဆုံး၌၊ မဟာကႆပေတၳေရန-မဟာကႆပမေထရ္သည္၊ ဒသဗလႆ-ျမတ္စြာဘုရား၏၊ ဣဒံ သာသနံ- ဤသာသနာေတာ္ကုိ၊ ပဥၥဝႆသဟႆပရမာဏံ- အႏွစ္ ၅ေထာင္အတုိင္းအရွည္ရွိေသာ၊ ကာလံ- ကာလပတ္လုံး၊ ပဝတၱနသမတၳံ- ျဖစ္ျခင္း၌ စြမ္းႏုိင္သည္ကုိ၊ ကတံ- ျပဳအပ္ပါေပၿပီ၊ ဣတိ- ဤသုိ႔၊ သဥၥာတပၸေမာဒါ- လြန္စြာျဖစ္ေသာ ဝမ္းေျမာက္ျခင္းရွိသည္၊ (ဟုတြာ-၍၊) သာဓုကာရံ- သာဓု ဟု ျပဳအပ္ေသာ အသံကုိ၊ ဝါ- ေကာင္းခ်ီးသံကုိ၊ ဒဒမာနာ-မေပးေသာ္လည္း ေပးသကဲ့သုိ႔၊ အယံ မဟာပထဝီ- ဤေျမႀကီးသည္၊ ဥဒကပရိယႏၲံ- ေရအဆုံးအပုိင္းအျခားရွိသည္ကုိ၊ ကတြာ-ျပဳ၍၊ အေနကပၸကာရံ- တစ္ပါးမက မ်ားေသာအျပားအားျဖင့္၊ ဝါ- ႀကိမ္ဖန္မ်ားစြာ၊ ကမၸိ- တုန္လႈပ္ၿပီ၊ သကၤမၸိ- အထက္အထက္သုိ႔ တက္ကာတက္ကာ ျပင္းစြာ တုန္လႈပ္ၿပီ၊ သမၸကမၸိ- အထက္ ေအာက္ နိမ့္တုံျမင့္တုံ အျပားအားျဖင့္ ျပင္းစြာ တုန္လႈပ္ၿပီ၊ သမၸေဝဓိ- အရပ္ေလးမ်က္ႏွာ ယိမ္းထုိး၍ အမ်ဳိးမ်ဳိး အျပားအားျဖင့္ ျပင္းစြာတုန္လႈပ္ၿပီ၊ အေနကာနိ- တစ္ပါးမက မ်ားစြာကုန္ေသာ၊ အစၧရိယာနိ စ-ပန္းမုိးရြာျခင္း, အဝတ္ေျမႇာက္ျခင္း အစရွိေသာ အံ့ဘြယ္တုိ႔သည္လည္း၊ ပါတုရေဟသုံ- ထင္ရွားျဖစ္ကုန္ၿပီ၊ ဣတိ အယံ- ဤဆုိအပ္ခဲ့ၿပီးသည္ကား၊ ပဌမမဟာသဂႌတိ နာမ- ပဌမမဟာသံဂါယနာတင္ျခင္း မည္၏။ (ပါရာဇိကဏ္ဘာသာဋီကာ၊ ၁၊ ၁၈၉-၁၉ဝ။)
ဒီဃနိကာယ္ သီလကၡႏၶဝဂၢအ႒ကထာ နိဒါနကထာ ပဌမသဂႌတိကထာ (ဒီ၊ ႒၊ ၁၊ ၂၆)ႏွင့္ အ႒သာလိနီအ႒ကထာ နိဒါနကထာ (အဘိ၊ ႒၊ ၁၊ ၂၈)တုိ႔၌လည္း “ပဥၥဝႆသဟႆပရိမာဏကာလံ”ဟု သမာသ္ ပုဒ္ျဖစ္တာသာ ထူး၏။
သာသနာ ၅ေထာင္ႏွင့္ပတ္သက္၍ “ပိဋကေတာ္ႏွင့္စပ္ မွတ္စုေထြလာ သိေကာင္းစရာ” စာအုပ္ (၈၂၁-၈၂၂)၌ ၾကည့္႐ႈႏုိင္သည္။
ဗုဒၶေဟာခ်က္၊ စကားျမြက္၊ ယူလ်က္ ဖြင့္ၾကသည္။
တုိက္႐ုိက္ေဟာၾကား၊ ျမတ္စကား၊ ထင္ရွားမရွိၿပီ။
ဆရာေတာ္ ဦးေဇာတာလကၤာရ
ဓမၼာနႏၵ ဝိဟာရ
ဟာ့ဖ္မြန္းေဗးၿမိဳ႔
